پدیده اعتیاد و سوء مصرف مواد به عنوان یکی از مهمترین آسیبهای اجتماعی خاصه در میان نسل جوان توجه بسیاری از متخصصان و مسئولین سیاسی، فرهنگی، تربیتی و آموزشی بسیاری از کشورها را به خود معطوف ساخته است. در کشور ایران به دلیل وجود بافت جوان جمعیتی این موضوع پیچیدگی خاص خود را یافته است. لذا شناسایی و تبیین درست آن برای یافتن راهحلهای مناسب ضروری به نظر میرسد.
بررسیها و آمارهای موجود در زمینه سوء مصرف مواد در میان جمعیت جوان دانشگاهی اطلاعات متفاوتی را بدست میدهد، به عنوان مثال گزارشهای غیر رسمی و شواهد بالینی در دانشگاههای ایران نیز درجاتی از مشکل را در میان دانشجویان نشان میدهند.بر اساس نتایج بررسیهای انجام شده در زمینه شیوع اعتیاد در میان دانشجویان، نسبت آمار دانشجویان معتاد به مصرف مواد با توجه به جمعیت معتاد کشور فراوانی بالایی ندارد.اما از آنجایی این گروه نقشهای متعدد و تعیینکنندهای در جامعه به عهده دارند، آسیب آنان حتی در میزان پایین لطمههای جبران ناپذیری فردی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و غیره را بدنبال خواهد داشت؛ لذا اتخاذ برنامههای پیشگیرانه در مورد آنان از اولویت بسیار برخوردار است.
بررسی نتایج حاصل از مطالعات شیوع شناسی 2 سالهای اخیر مصرف مواد در دانشجویان نشان دادند روند مصرف مواد سنگین در دانشجویان دانشگاه رو به افزایش است و این افزایش در دانشجویان دختر بیشتر بوده است. همچنین این مطالعات نشان دادند نگرش بعضی دانشجویان نسبت به مصرف مواد منفی نبوده و در باره پارهای از مواد نیر مثبت بوده است. وجود باورهای هنجاری در خصوص مصرف مواد در دانشجویان و این باور که مواد سبک در دانشگاه قابل دسترسی هستند نیز از دیگر از عوامل اصلی مصرف مواد در دانشجویان در این مطالعات بودند. با نگاهی به نتایج بدست آمده فوق میتوان لزوم تدوین و اجرای برنامههای مبتنی بر شواهد پیشگیری از مصرف مواد در دانشگاهها را درک کرد. بدون شک اجرای سیاستها، برنامه ها و مداخلات علمی و موثر بر اساس نتایج تحقیقات، مطابق با نیازها، و بومی شده میتواند نویدبخش محیط ایمن، سالم و بانشاط در دانشگاههای کشور باشد.
فازهای اصلی برنامه جامع پیشگیری از مصرف مواد در دانشگاه

فاز اول: حمایت گیری و استقرار
فاز دوم: توانمندسازی
فاز سوم: اجرای برنامه در قالب بسته خدماتی و آموزشی در دانشگاههای منتخب
فاز چهارم : ارزشیابی برنامه و معرفی دانشگاههای برتر

مراحل حمایتگیری و استقرار برای برنامه پیشگیری از مصرف مواد
- انتخاب دانشگاههای منتخب جهت اجرای آموزشی توسط دفتر مشاوره و سلامت سازمان امور دانشجویان وزارت علوم، تحقیقات و فناوری
- توجیه هماهنگ کنندگان و مجریان برنامه در دانشگاههای منتخب
- کسب نظرات موافق مسئولان ارشد و سایر گروههای ذیربط و مرتبط که در اجرای کارآمد و کامل برنامه دخیلند.
- تکمیل تفاهم نامه اجرای برنامه
- تشکیل کمیته برنامه ریزی
- تشکیل گروه کاری اصلی برنامه در دانشگاههای منتخب (مجریان، کارکنان، دانشجویان، اساتید و ...)
- تکمیل و نهایی کردن خط مشی برنامه جامع پیشگیری از مصرف مواد در دانشگاه

مراحل توانمندسازی برنامه پیشگیری از مصرف مواد
1-  تحلیل وضعیت و نیاز سنجی
2-  ابلاغ خط مشی و دستورالعملها
3-  آموزش هماهنگ کنندهها
4- آموزش کارشناسان مرکز مشاوره
5- آموزش دانشجویان داوطلب و همتا (همیاران)
6- آموزش اساتید
7- اطلاع رسانی و تبلیغ برنامه تشکیل جلسات هماهنگی درون گروهی و برون گروهی

مراحل اجرای برنامه پیشگیری از مصرف مواد در دانشجویان(برنامه پیام)
1- حصول اطمینان از اخذ دادههای پایه
2- برگزاری سمینار ویژه دانشجویان سال اول
3- برگزاری برنامه تعامل خانه و دانشگاه (ارتباط با اولیا)
4- اجرای بازاریابی اجتماعی و کارزار رسانهای (با هدف تغییر هنجار اجتماعی)
5- آموزش مهارتهای زندگی توسط مرکز مشاوره
6- اجرای برنامه ادغام شده در محتوای درسی توسط اساتید (درسنامه اساتید)
7- اجرای برنامه همیاران سلامت روان
8- ارائه مشاوره و مداخلات مختصر
9- درمان و بهبودی

برنامه جامع پیشگیری از مصرف مواد در دانشجویان(برنامه پیام) در پایان مراحل و فواصل مشخص شده مورد ارزشیابی قرار خواهد گرفت. از دانشجویان اطلاعات مشخصی در اول، وسط و آخر هر ترم(تا پایان ترم سوم) جمع آوری خواهد شد. این اطلاعات مورد ارزیابی قرار خواد گرفت تا اثربخشی برنامه مشخص شود و اصلاحات لازم اعمال گردد. در این میان، بعضی دانشگاهها جهت بررسی عمیقتر شاخصهای خاص برنامه انتخاب خواهند شد